“Waar zitten jullie ergens met Musica?” Het is een vraag die ik wel vaker moest beantwoorden. De wenkbrauwfrons van mijn gesprekspartners vertelde me dan welke inspanning het kost om Neerpelt op een mentale landkaart te situeren, hoewel de naam ‘Dommelhof’ dikwijls een vlaag van herkenning opleverde. Afgelopen zes jaren pendelde ik meermaals per week vanuit Mechelen naar deze Noord-Limburgse uithoek. Vaak met de dieseltrein, langs één van de laatste Vlaamse spoorlijnen die nog niet volledig geëlektrificeerd zijn. Soms met de wagen via de E313 en de E34 richting Eindhoven, dwars doorheen een dun bevolkte grensstreek, langs poëtisch klinkende namen als Oud-Turnhout, Bergeijk of de ‘Lommelse Sahara’. Zelfs tijdens de ochtendspits had ik op dat traject meestal vrije baan, terwijl aan mijn linkerkant de wagens bumper aan bumper richting Antwerpen schuifelden. Naar Dommelhof pendelen vanuit het centrum van Vlaanderen, betekent tegen de normale rijrichting van het verkeer in rijden.
Die tegendraadse ligging is een vloek en een zegen. Niet alleen geografisch, ook mentaal en cultureel is er in Vlaanderen nauwelijks een groot cultuurhuis te vinden dat verder verwijderd ligt van de artistieke hotspots in de ‘Vlaamse ruit’. Zelfs binnen de toch al niet royaal bedeelde Limburgse kunsten, doet die ligging weg van de stadscentra zich voelen. In de culturele verslaggeving of de geanimeerde debatten over de toekomst van de Limburgse cultuur, wordt de noordkant van de provincie al eens over het hoofd gezien. Toch is dat gebrek aan zichtbaarheid soms ook een troef. Artistiek werk dat mikt op een impact die verder draagt dan de provinciegrenzen, is soms gebaat bij een ontwikkelingstraject in de luwte.
Er zijn goede redenen waarom Musica, als één van de belangrijkste kunsteducatieve organisaties in Vlaanderen, al die jaren voor Dommelhof is blijven kiezen. De site heeft onmiskenbare troeven, die zich pas laten ontsluiten voor wie de moeite doet om ze ter plaatse te ontdekken. Aankomen in Dommelhof is weinig spectaculair. Vooraan ligt een parking, met aan het eind de ingang van het hoofdgebouw: een vrij inspiratieloos, breed bakstenen cultuurgebouw, zoals er zovele zijn opgetrokken in het Limburg van na de mijnsluitingen. Eens je de bocht neemt langs het complex met zijn goed uitgeruste theaterzaal, zijn transparante Atrium en besloten Zwarte Doos, wacht een verrassend diverse omgeving. Waterpartijen, slingerende paadjes tussen struikgewas, hoge bomen waarin roffelende spechten huizen. Even verderop staat een groot verblijfsgebouw in het groen, waar ook de burelen van Musica te vinden zijn. Daarachter een duinengordel die het loofbos scheidt van een naaldbos met kromgewaaide kruinen. Maar bovenal is er de Dommel. Nauwelijks even verderop ontsprongen in een gehucht van de gemeente Peer, waar ook de roots van Musica terug te vinden zijn. Deze Dommel-in-de-groei, nog nauwelijks een rivier, verraadt met zijn steil uitgesneden oevers ambitie. Naargelang de weersomstandigheden transformeert hij van kabbelende beek in onstuimige wildwaterrivier.
Speels, jong en onvoorspelbaar stromend water. Het kan symbool staan voor de activiteiten die Musica sinds 2002 op het domein ontplooit. Hier, op deze plek, kan iets ontstaan waarvan de afloop niet te voorspellen valt, kan geëxperimenteerd worden zonder prestatiedruk, kan geobserveerd worden hoe creativiteit vloeit en zoals het water van de Dommel steeds een weg vindt. In een omgeving die niet luxueus maar wel goed uitgerust is, niet spectaculair is maar wel inspirerend, komen artiesten, leerkrachten en jongeren werken, reflecteren en creëren. De Musicaklassen, een muziekeducatieve variant van de Vlaamse bos -en zeeklassen, ontvangen hier jaarlijks zowat 1000 lagere schoolkinderen uit heel Vlaanderen voor een vijfdaagse waarin leerlingen en leerkrachten samen aan de slag gaan met klank en muziek. Kunstopleidingen uit binnen -en buitenland komen hier op residentie, jonge componisten uit heel Europa verzamelen hier voor een jaarlijkse creatiestage. Dommelhof was ook het decor voor vier edities van het Babelut Festival en van het community arts festival Samhain. Vandaag realiseren we er samen met de collega’s van Dommelhof en C-TAKT het tweejaarlijkse Babelut Parcours en het transdisciplinaire festival Oortreders.
Op een nog veel directere manier inspireert deze omgeving tot creatie. Wie op het domein langs de Dommel wandelt, botst op twee in het oog springende kunstwerken: een groot houten luisteroor dat verbonden is met een geluidsmechaniek in een drijvend watermolentje, en twee Cortenstalen cabines die beide oevers van de rivier verbinden via zoemende en zingende snaren. Deze klankkunstwerken zijn onderdeel van Klankenbos, een collectie waarvan de naamsbekendheid intussen tot ver voorbij de grenzen reikt en enkele tienduizenden bezoekers per jaar aantrekt. Sinds 2004 worden in Klankenbos bijna jaarlijks kunstenaars uitgenodigd om werk te creëren dat een klinkende of luisterende dialoog aangaat met de directe omgeving. Het resultaat is een groeiende, permanente collectie in open lucht, uniek in Europa en intussen ook een inspiratiebron voor gelijkaardige kunstprojecten wereldwijd. Klankenbos versmelt natuur, kunst, techniek en infrastructuur tot een omgeving die zijn gelijke niet kent. Het toont hoe op een plek als deze met de nodige durf en creativiteit ontwikkelingen mogelijk zijn die elders moeilijk te realiseren zouden zijn.
Aan de vooravond van mijn afscheid bij Musica, voelt pendelen naar Dommelhof als het reizen naar een artistiek buitenverblijf waar je letterlijk en figuurlijk bij zinnen kan komen. Dommelhof is voor Musica de bakermat voor een belangrijk deel van haar werking. In deze culturele nederzetting aan de oevers van de Dommel, ontwikkelt ze artistieke en educatieve expertise, om daarna te verspreiden over heel Vlaanderen en steeds verder daarbuiten. Ik wens Dommelhof en Musica nog een lang en inspirerend samenleven toe. Laat het water stromen.
Paul Craenen
Afscheidnemend directeur Musica
Paul Craenen Website 