Re:activ:: de logica van een piano als denkvorm voor de constructie van een meta- instrument:de compositie en afstelling, gedurende 45 minuten, van dat meta-instrument:een subversief gebruik van elektronica:de choreografie van een technisch ritueel:de voortdurende uitwisseling van ruimtelijke posities, klanken en (klank)identiteiten:een intermediale plaatsbepaling:een urbanistieke reflectie:het verlies van identiteit ten bate van een collectief project:het opnemen van verantwoordelijkheid in een dwingende omgeving:het verwerven en verliezen van controle als een oefening in vrijheid:
Re:activ: is de eerste stap in een project waarin het componeren van feedbacksystemen centraal staat. Telkens wordt daarbij een concrete, gegeven akoestische en ruimtelijke situatie als vertrekpunt gekozen. Een akoestisch statische omgeving kan leiden tot een ‘dynamische’ installatie van luidsprekers en microfoons. In een akoestisch dynamische omgeving zal het systeem eerder de gedaante aannemen van een passief reagerend organisme. In het geval van Re:activ: komen beide vormen aan bod, met het extra gegeven dat het systeem hier gecomponeerd wordt rond een vleugelpiano. Met de compositie van deze feedbacksystemen wil ik een herbezinning aangaan van het tendentieuze begrip ‘interactiviteit’. Interactie veronderstelt openheid, onbeslistheid en reactievrijheid. Mijn vertrekpunt in Re:activ: is de vaststelling dat in elke interactieve omgeving kan worden afgedaald tot een niveau (digitaal, biologisch, neurologisch, mechanisch) waarop geen sprake meer is van ‘inter-actie’, maar slechts van ‘re-actie’.
Omgekeerd, en minder vanzelfsprekend, kunnen ‘interactieve’ situaties ook benaderd worden van op een veel hoger niveau, het niveau waar de interactieve vrijheid zich terugtrekt tot de keuze voor het al dan niet opnemen van verantwoordelijkheid. De vraag stelt zich dan vanaf welk niveau het ‘inter-actieve’ zijn intrede kan doen, binnen welke grenzen het zich afspeelt en welke vormen het kan aannemen. Met Re:activ: wil ik de grenzen van deze tussenruimte aftasten. Het is een ruimte waarin niet-weten, on-begrip en onbeslistheid aanzetten tot communicatie. Als esthetisch paradigma ben ik daarbij vertrokken van de analoge feedbackloop. De identiteit van die analoge feedbackloop wordt zowel bepaald door zijn voortdurende reactiviteit, als door zijn esthetische on-grijpbaarheid en door de onmogelijkheid posities in de feedbackloop te bepalen of vast te houden. In Re:activ: vormt de piano niet alleen de klankbron, maar ook het denkkader. Wat betekent dat de elektronica de ‘logica’ van dit 19e-eeuwse instrument doordenkt en weerspiegelt in de digitale klankbewerking, eerder dan te trachten een huwelijk te forceren tussen een actuele (elektronische) en een historische (mechanische) muzikale levensvorm. Daarbij is niet de virtuele uitbreiding van de bestaande klank -en speelmogelijkheden het doel, wel de digitale inperking tot een dwingend muzikaal kader.
De ‘logica van de piano’ vat ik enerzijds op als die kwaliteit waaraan het instrument historisch gezien zijn naam dankte: pianoforte, het vermogen vanuit de toetsaanslag dynamische verschillen te produceren. Anderzijds is het de indeling van zijn klavier en de daaraan gekoppelde gelijkzwevende stemming. De spreiding van de zwarte en witte toetsen verwijst naar een muzikale praktijk waarbij de grote tertstoonladder het uitgangspunt was. De gelijkzwevende stemming, hoewel geen primeur van de piano, maakte op haar beurt enharmonie, harmonische modulatie en substituties mogelijk. Het vormde daarmee het sluitstuk van een muzikale hoogconjunctuur van tonaal-functioneel denken. Tegelijkertijd werd met de onbeperkte substitutiemogelijkheden op het klavier, ook al de kiem gelegd voor een serieel denken dat pas veel later een muzikale invulling kreeg. Al deze waarnemingen zijn als compositorische uitgangspunten terug te vinden in Re:activ:. Zo zal het principe van substitutie en enharmonie zijn neerslag vinden in een feedbacksysteem waarbij de klank van het instrument door microfoons wordt opgevangen, door de computer wordt versneld of vertraagd, en daarmee ook tegelijkertijd in toonhoogte wordt getransponeerd. Deze transpositie respecteert daarbij de getemperde stemming van het instrument, waardoor steeds de mogelijkheid bestaat van de digitale klank naar de akoestische terug te keren. Of om als het ware de omgekeerde weg te bewandelen en door de piano een virtuele ‘processing’ te laten uitvoeren van een digitaal gegenereerde klank.
Zoals gesteld zijn ook de dynamische verschilmogelijkheden van de piano cruciaal in het ontwerp: de amplitude van het opgevangen signaal bepaalt de spatialisatie en het interval van de transpositie. De klanksterkte of amplitude kan naargelang zijn klankbron worden bepaald door de kracht waarmee een toets wordt aangeslaan, of door de afstand van een microfoon ten opzichte van een luidspreker. Het manipuleren van deze afstand tussen microfoons en luidsprekers en het dynamisch bespelen van het toetsenbord worden hiermee op hun beurt uitwisselbare acties (opnieuw het principe van substitutie). In visueel opzicht refereren deze ruimtelijke ‘vertalingen’ aan de theremin of het gebruik vanbewegingsdetectoren als klankcontrollers. Het concept van Re:activ: verschilt daarin dat de klank hier zelf als interface gebruikt wordt. Klank die beheerd/beheerst moet worden met klank, dat leidt algauw tot een muzikale feedbackloop met exponentiële complexiteit… Het resultaat: een hypergevoelig meta-instrument dat in veel opzichten primitiever is dan het instrument waarrond het is gebouwd. Drie uitvoerders en een uitgekiende choreografie zijn nodig om dit instrument te temmen, te sturen, te bespelen. In een subversief gebruik van elektronica dat niet leidt tot minder, maar integendeel meer menselijke aanwezigheid, vervullen zij tegelijkertijd de rol van uitvoerder, technicus en toeschouwer. audio fragment of final part (at the piano and microphones:Yannick Willox, Frederik Croene, Paul Craenen)
Paul Craenen Website 